Leeuwarden



Op 9 april 2024 zijn een aantal foto's uit het jaar 1983 uit de collectie van wijlen de heer Maarten Reijnhout en een aantal foto's uit de Beeldbank van de NVBS toegevoegd;
deze nieuwe foto's zijn te herkennen aan de blauwe beschrijving van de foto's.

Omdat er thans kleurenfoto's beschikbaar zijn is de kleur van de tekeningen van de handelinrichtingen aangepast en er zijn kleine aanpassingen aangebracht.

Bij het station Leeuwarden lagen drie beweegbare bruggen en er zijn uitgebreide beschrijvingen van deze bruggen opgenomen.

Het station Leeuwarden werd in gebruik genomen op 27 oktober 1863 met de opening van de spoorlijn Harlingen – Leeuwarden. Dit was de tweede door de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS) in gebruik genomen spoorlijn.
In 1866 werd de lijn verlengd naar Groningen. Dit was een deel van de door de Staat der Nederlanden aangelegde Lijn B, van Harlingen naar Bad Nieuweschans (gereed in 1868).
In 1868 kwam ook de verbinding Zwolle – Meppel – Heerenveen – Leeuwarden gereed (onderdeel van de spoorlijn Arnhem - Leeuwarden), waarmee de Friese hoofdstad een rechtstreekse spoorverbinding met de rest van het land kreeg.
Dit was een deel van de in 1865-1868 door de Staat der Nederlanden aangelegde Lijn A, van Arnhem naar Leeuwarden. De spoorlijn Zwolle – Leeuwarden werd in 1952 geλlektrificeerd.
De spoorlijn Leeuwarden – Sneek – Stavoren werd in 1883-1885 in gebruik genomen door de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM) als onderdeel van de verbinding tussen Amsterdam en de Friese hoofdstad, via de route Amsterdam – Enkhuizen – Stavoren – Leeuwarden.
Tussen Enkhuizen en Stavoren was een veerdienst over de Zuiderzee.
Tot slot kwam er vanuit Leeuwarden in 1901 nog een spoorlijn in noordelijke richting tot stand. Dit werd de lijn van de Noord-Friesche Locaalspoorweg-Maatschappij (NFLS) die via Stiens verbindingen verzorgde met onder andere Dokkum.
Het laatste deel van de dit net (ook bekend onder de naam Dokkumer lokaaltje, de verbinding Leeuwarden – Stiens, werd op 1 maart 1997 officieel buiten gebruik gesteld, maar is nog niet geheel opgebroken.
Wel is in 2007 de aansluiting met het reguliere netwerk verwijderd inclusief de rails tot aan de (openstaande) draaibrug over de Harlingervaart.

Het station van Leeuwarden is ιιn van de Standaardstations van de Staatsspoorwegen, gebouwd in de jaren zestig van de 19e eeuw.
Van de vier nog aanwezige stations van het type SS derde klasse bevinden zich er drie langs de lijn Harlingen – Nieuweschans, Dit betreft Harlingen (1863), Leeuwarden (1863) en Winschoten (1865).
In tegenstelling tot de beide andere stations, die nog grotendeels in oude staat verkeren, is het station van Leeuwarden later grondig verbouwd.
In 1890 kwam er aan de oostzijde een nieuwe vierkante aanbouw, de zijvleugels werden in 1924 verbouwd.
Ingrijpender was de vernieuwing van het middengedeelte in 1904. Op de plaats van het oorspronkelijke gebouw kwam een hoge nieuwe hal met een groot halfrond venster.


Het stationsgebouw van Leeuwarden d.d. 1 augustus 1975.
(Foto: F.J. Hoevenagel)   (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)


    

De westzijde van het emplacement met de sporen richting Grouw = Irnsum (links) en van links naar rechts de sporen richting Mantgum, Dronrijp, de sporen E3 t/m E6 en het spoor richting Stiens (rechts) d.d. 17 september 1977.
(Foto's: Wim Vos)



De westzijde van het emplacement met van links naar rechts de sporen richting Mantgum, Dronrijp, de sporen E3 t/m E6 en het spoor richting Stiens d.d. 16 mei 1976.
(Foto: Wim Vos)


    

De westzijde van het emplacement in oostelijke richting d.d. 16 mei 1976 (links) en 17 september 1977 (rechts).
(Foto's: Wim Vos)


    

De westzijde van het emplacement in oostelijke richting d.d. 16 mei 1976 (links) en 17 september 1977 (rechts).
(Foto's: Wim Vos)


    

De uitrijseinen 9A, 10A en 11A d.d. 17 september 1977 (links) en 12 maart 1977 (rechts).
(Foto's: Wim Vos)
De seinnummers bestaan uit een cijfer en een letter van de bedienende post.


    

De aankomst van een DE2 uit Sneek (links) en de westzijde van het emplacement gezien vanuit post A (rechts) d.d. 12 maart 1977.
(Foto's: Wim Vos)


    

Het emplacement in westelijke richting met rechts post A d.d. 16 mei 1976.
(Foto's: Wim Vos)


    

Het emplacement in westelijke richting met rechts post A in het jaar 1983. (links)
en een gedeelte van het handbediende engelse wissel 75 met een Bord Einde Bovenleiding (Sein 311 SR 1975) (rechts).
(Collectie: Maarten Reijnhout (†))


    

Het emplacement in oostelijke richting d.d. 16 mei 1976.
(Foto's: Wim Vos)


    

Het emplacement in oostelijke richting (links) en in westelijke richting (rechts) d.d. 16 mei 1976.
(Foto's: Wim Vos)


    

Het emplacement in oostelijke richting (links) en twee verschillende "neuzen" (rechts) d.d. 16 mei 1976.
(Foto's: Wim Vos)


    

Een motorpost met een postrijtuig d.d. 16 mei 1976 (links) en d.d. 12 maart 1977 (rechts).
(Foto's: Wim Vos)


    

Het stroomlijnpostrijtuig NS Pec 1902 (links) en het opschrift Nederlandse Posterijen op postrijtuig NS Pec 1902 (rechts) d.d. 3 juni 1979.
(Foto's: R. Ankersmit (†))


    

Het weegbrugsein (sein 274/275 SR) d.d. 29 juli 1978.   (Foto: F.J. Hoevenagel)   (bron: Stichting SNR Railverzamelingen) (links)
en hetzelfde sein in het jaar 1983   (Collectie: Maarten Reijnhout (†)) (rechts).


    

De aankomst van de DE3 uit Groningen (links) en het oostelijke gedeelte van het emplacement met op spoor 14 de trein richting Groningen (rechts) d.d. 16 mei 1976.
(Foto's: Wim Vos)


Met ingang van 29 oktober 1972 is op de baanvakken Leeuwarden - Harlingen en Leeuwarden - Stavoren een TPRB beveiliging in dienst gesteld; de hiervolgend beschreven situatie is hierop gebaseerd.

Gebruikte afkortingen:

Blokstelsels: Op grond van een oude SS gewoonte hadden de posten een lettteraanduiding i.p.v. een aanduiding met romeinse cijers en hadden de seinen een nummer gevolgd door een letter die de post aangaf van waaruit het sein werd bediend.

De beveiliging van het station Leeuwarden bestond uit vier posten; post B (T) aan de westzijde van de perrons, post A aan de westzijde van het emplacement, post D aan de oostzijde van het emplacement bij de overweg in de Schrans en post P op het perron.
In alle posten waren Siemens & Halske handelinrichtingen geplaatst; voor een uitleg over de werking van deze toestellen klik hier.

Klik hier om de emplacementstekening van Leeuwarden te openen.

()

Post B (T)

Post B (T) stond aan het einde van het 2e perron.

    

Post B (T) d.d. 15 augustus 1975.   (Foto: F.J. Hoevenagel)   (bron: Stichting SNR Railverzamelingen) (links)
en Post B (T) in het jaar 1983.   (Collectie: Maarten Reijnhout (†)) (rechts).


    

De handelinrichting in post B (T) (links) en de rechter blokkast in post B (T) (rechts) d.d. 12 maart 1977.
(Foto's: Wim Vos)



De handelinrichting in post B (T).     (Collectie: Maarten Reijnhout (†))


    

De rechter blokkast in post B (T) (links) en de middelste blokkast in post B (T) (rechts) d.d. 12 maart 1977.
(Foto's: Wim Vos)


    

De linker blokkast in post B (T) d.d. 12 maart 1977.
(Foto's: Wim Vos)
De kast onder de linealenkast dienst voor de bediening van de gele lampen bij de inrijseinen.


    

De handelinrichting in post B (T) (links) en een close-up van de linker blokkast in post B (T) (rechts).     (Collectie: Maarten Reijnhout (†))


    

Een close-up van de rechter blokkast in post B (T) (links) en een close-up van de velden 33 t/m 42 van de handelinrichting in post B (T) (rechts).     (Collectie: Maarten Reijnhout (†))


    

Een close-up van de velden 12 t/m 21 van de handelinrichting in post B (links) en de linker blokkast in postB (T). (rechts)    (Collectie: Maarten Reijnhout (†))



Tekening van de handelinrichting in post B.
(Klik op de tekening voor een vergroting)


Post A

Post A stond aan de westzijde van het emplacement.

    

Post A d.d. 15 maart 1977.   (Foto: Wim Vos) (links)en de westzijde van het emplacement met post A.   (Collectie: Maarten Reijnhout (†)) (rechts).



De handelinrichting in post A d.d. 12 maart 1977.(Foto: Wim Vos)


    

Details van de blokkasten in post A d.d. 12 maart 1977.
(Foto's: Wim Vos)


    

Een detail van de blokkast in post A (links) en het tableau met de signaleringslampjes en noodknoppen voor de baanvakken richting Dronrijp en Mantgum in post A (rechts). d.d. 12 maart 1977.
(Foto's: Wim Vos)


    

De handelinrichting in post A.    (Collectie: Maarten Reijnhout (†))


    

Een close-up van de linker blokkast in post A.    (Collectie: Maarten Reijnhout (†))


Tekening van de handelinrichting in post A.
(Klik op de tekening voor een vergroting)


Op het westelijk gedeelte van het emplacement lagen de spooraansluitingen Onderstation, de Zwette en Schenkenschans.
Deze spooraansluitingen werden bediend na medewerking van post A.
Bij de spooraansluitingen Onderstation en de Zwette was een relaiskastje en bij de spooraansluiting Schenkenschans was een blokkastje geplaatst.

    

Tekening van het relaiskastje bij de spooraansluitingen Onderstation en de Zwette (links) en het blokkastje bij de spooraansluiting Schenkenschans (rechts).


Post D

Post D stond aan de oostzijde van het emplacement bij de overweg in de Schrans.

    

De oostzijde van het emplacement gezien in westelijke richting vanaf de overweg in de Schrans d.d. 11 maart 1967.   (Foto: R. Ankersmit (†)) (links)
en de oostzijde van het emplacement gezien in westelijke richting d.d. 29 juli 1978.   (Foto: F.J. Hoevenagel) (rechts).   (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)


    

De overweg in de Schrans met post D d.d. 29 juli 1978.   (Foto: F.J. Hoevenagel) (links)
en het treinstel NS DE2 101, onderweg van Groningen naar Leeuwarden, bij de overweg in de Schrans met links post D d.d. 16 februari 1983.   (Foto: J.C. de Jongh) (rechts).
(bron: Stichting SNR Railverzamelingen)


        

De handelinrichting in Post D d.d. 12 maart 1977.   (Foto's: Wim Vos) (links en midden)
en hetzelfde toestel in het jaar 1983.   (Collectie: Maarten Reijnhout (†)) (rechts).



Tekening van de handelinrichting in post D.

Vanuit de post werd de overweg in de Schrans d.m.v. drukknopbediening bediend; deze overweg was in de beveiliging opgenomen.

Post P

Post P stond midden op het perron ter hoogte van het stationsgebouw.


De bijzonder fraaie post P.   (Collectie: Maarten Reijnhout (†))


Vanuit post P werden de perronseinpalen S5a en S5b en de wissels 10p, 10pz, 11p en 11pz bediend.
De post moest medewerking verlenen aan post B (T) voor treinbewegingen v. Gw, Mg en Drp op de sporen 5a en 6a en v. Hdg op de sporen 5b, 6b of 7.
Na de aankomst van een trein op de sporen 5a en 6a gaat bij post P gaat het lampje v. Gw of v. Mg of v. Drp branden en gaat de schel luiden; hierna drukt post P ιιn van de knoppen v. Gw of v. Mg of v. Drp waardoor de schel zwijgt.

    

De perronseinpaal 5a/b in de stand 'stop' (links) en in de stand 'voorbijrijden toegestaan' (rechts) d.d. 23 juli 1974.
(Foto's: Renι Jongerius)   (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)


    

De perronseinpaal 5a/b.   (Foto's: J.C. de Jongh)   (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)



De handelinrichting in Post P.  (Collectie: Maarten Reijnhout (†))



Tekening van de handelinrichting in post P.

    

De onttakelde handelinrichting in post P in het jaar 1983.  (Collectie: Maarten Reijnhout (†))

Brugposten

Harlinger Trekvaart (Hlt)

Deze brug ligt in de spoorlijn Leeuwarden - Stiens.
Omdat er weinig treinverkeer op dit baanvak plaatsvindt is deze brug normaal voor het scheepvaartverkeer geopend.

    

De draaibrug over de Harlinger Trekvaart d.d. 16 mei 1976.   (Foto: Wim Vos) (links)
De brug was gesloten voor NVBS excursie richting Stiens.
en dezelfde draaibrug in de normale (geopende) stand d.d. 22 februari 1980    (Foto: R. Ankersmit (†)) (rechts).



Tekening van de handelinrichting in de brugpost.

Harinxmakanaal (Hrm)

Gebruikte afkortingen:
Deze brug ligt in de spoorlijnen Leeuwarden - Harlingen en Leeuwarden - Mantgum.

Tot de invoering van de TPRB beveiligingen op de spoorlijnen richting Harlingen en Sneek op 29 oktober 1972 stond er in deze brugpost een handelinrichting zonder blokkast.
De brugseinen C en D zijde Leeuwarden waren uitgevoerd als lichtseinen van het stelsel 1946 en de brugseinen zijde Harlingen en Sneek waren armseinen.


De situatietekening bij de brugpost Harinxmakanaal.




Tekening van de handelinrichting in de brugpost.

De tekening van het toestel kan op details afwijken van de werkelijkheid omdat de gebruikelijke toesteltekening niet aanwezig was in het BVS; de tekening is daarom zo goed mogelijk gereconstrueerd aan de hand van de tekst in het BVS.

Alle bedieningshandelingen voor deze brug worden hier beschreven.

Met ingang van 29 oktober 1972 is de handelinrichting in de brugpost vervallen en is in deze post een ontgrendelkastje en een sleutelvergrendelkast geplaatst en de armseinen A, Av, B en Bv zijn vervangen door lichtseinen van het stelsel 1954.

Alle bedieningshandelingen voor deze brug worden hier beschreven.

    

Treinstel NS DE2 77 uit Leeuwarden, met bestemming Harlingen, op de draaibrug over het Van Harinxmakanaal d.d. 18 augustus 1976. (links)
en de splitsing van de spoorlijnen naar Sneek (links) en Harlingen (rechts), ten westen van de draaibrug over het Van Harinxmakanaal d.d. 18 augustus 1976.
Het treinstel NS DE2 77 uit Harlingen heeft de eindbestemming Leeuwarden bijna bereikt.
(Foto's: J.C. de Jongh)   (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)


        

De brugpost Hrm gezien in ooostelijke richting (links) , de brug gezien in westelijke richting met op de achtergrond de brugpost (midden) en de brugseinen C en D zijde Leeuwarden (rechts)d.d. 12 augustus 1976.
(Foto's: F.J. Hoevenagel)   (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)

Harinxmakanaal (Hrmk)

Deze brug ligt in de spoorlijn Leeuwarden - Grouw = Irnsum.

De brugpost was geen blokpost vandaar het ontbreken van een bloktoestel.
De normale stand van de seinen was uit de stand "stop" en op het toestel waren dan de stelknoppen 90° gedraaid.

De bediening van de brug is niet mogelijk als:
  1. de rijrichting voor beide sporen over de brug niet is ingesteld voor rechterspoorrijden;
  2. een rijweg is ingesteld van Leeuwarden naar Grouw=Irnsum RS of een zodanige beweging gaande is waarbij de trein nog niet met de laatste as de isolerende las bij km. 164.680 is gepasseerd;
  3. het spoorgedeelte van Grouw=Irnsum naar Leeuwarden RS bezet is vanaf km. 161.750 tot km. 164.800.


Het treinstel NS ElD4 716, met bestemming Amsterdam, kort na het vertrek uit Leeuwarden op de draaibrug over het Van Harinxmakanaal d.d. 18 augustus 1976.
(Foto: J.C. de Jongh)   (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)



De situatietekening bij de brugpost Harinxmakanaal.


    

De brug met de brugpost Harinxmakanaal d.d. 21 september 1981.   (Foto: Wim Vos) (links) en de brugpost in het jaar 1983. (rechts)    (Collectie: Maarten Reijnhout (†)).



Het brugsein A d.d. 21 september 1981.
(Foto: Wim Vos)

Gebruikte afkortingen: In de brugpost was een stelknoptoestel geplaatst; voor een uitleg over de werking dit toestel klik hier.

    

Het stelknoptoestel in de brugpost d.d. 21 september 1981.   (Foto: Wim Vos) (links) en hetzelfde toestel in het jaar 1983. (rechts)    (Collectie: Maarten Reijnhout (†)).
De linker foto toont het toestel in de normale stand; de stelknoppen liggen in de omgelegde en normale stand (90°), de brugsleutel is in het sleutelrelaiskastje aanwezig, de brug is vergrendeld en de beide brugseinen zijn uit de stand "stop" gebracht
en de rechter foto toont het toestel tijdens een brugopening.




Tekening van het stelknoptoestel in de brugpost.


Alle bedieningshandelingen voor deze brug worden hier beschreven.

Alle bedieningshandelingen van het station Leeuwarden worden hier beschreven.

In de periode 3 november - 18 december 1983 is de klassieke beveiliging te Leeuwarden omgebouwd naar een NX Integra beveiliging bediend vanuit de ProRail post in Groningen.

    

Het NX-tableau (type Integra Domino) van station Leeuwarden in de verkeersleidingspost Groningen.
(Foto: K.H. Nauta) (links) en H. Delger (rechts).   (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)
Deze foto's zijn gemaakt tijdens een open dag voor het personeel op 22 september 1984.


Voor een beschrijving van het station Hardegarijp klik hier.
Voor een beschrijving van de blokpost Brug over de Greuns klik hier.
Voor een beschrijving van het station Mantgum klik hier.
Voor een beschrijving van de blokpost Wirdum klik hier.
Voor een beschrijving van het station Dronrijp klik hier.

Terug naar Home Terug naar seinhuizen